Jaap van Ark – SCIENTIA POTENTIA EST

Dit artikel verscheen eveneens in de herfsteditie van de Studentenkortingskrant

Toen ik drie jaar geleden besloot om aan de universiteit te gaan studeren had ik als doel de wetenschap dichter bij ‘het gewone volk’ te brengen. Hoe naïef. Inmiddels ben ik van mening dat dit doel naast onmogelijk ook nog eens onwenselijk is. De wetenschap moet juist boven de maatschappij staan.

Leg maar eens aan de gewone man, wie dat ook moge zijn, uit wat de beginselen van wetenschap zijn. Dat veel wetenschappers geloven dat er geen objectieve wereld bestaat buiten de menselijke waarneming. Dat er helemaal niet zo’n duidelijk onderscheid is tussen feiten en meningen en ga zo maar door. De gewone man snapt het niet, het interesseert hem niet en bovenal wil hij het niet snappen. De gewone vrouw uiteraard wel, maar dat geheel terzijde. Ik probeer vaak met het voorbeeld van kleur uit te leggen dat onze kennis eindig is. Neem een blauwe bal: we kijken naar hetzelfde, we noemen het hetzelfde, maar zien we ook hetzelfde? Deze vraag is niet te beantwoorden, het ligt buiten onze kennis. Maar wat heb ik eraan omdat te weten?, is de vraag die je dan voor je kiezen krijgt. En probeer die vraag maar eens op een simpele manier te beantwoorden. Dat het überhaupt nog maar de vraag is of er zoiets als nut bestaat. Dat eigenlijk alles wat wij doen zinloos is, maar dat juist die zinloosheid het leven zin geeft. Dat wij in onze huidige maatschappij met nut vooral economisch gewin bedoelen en dat deze vorm van nut niet per definitie goed hoeft te zijn.

En daar zijn we aangekomen bij het hippe en door velen zo gehate woord in de huidige tijd – rendementsdenken. Ik wil me echter richten op één van de pijlers binnen deze manier van denken, namelijk valorisatie. Valorisatie is de idee dat kennis toepasbaar, oftewel nuttig, moet zijn voor de maatschappij. Dat klinkt heel plausibel, de maatschappij steekt immers geld in de wetenschap en daar wil het wel wat voor terug. Er zijn tegenwoordig dan ook projecten waar mensen democratisch kunnen stemmen over welke onderwerpen de wetenschap zich gaat buigen. U vraagt, de wetenschap draait. Het is echter totaal onwenselijk dat de gewone man bepaalt wat de wetenschap bestudeert. Hij wil namelijk vastigheid en zekerheden in dit leven en geen existentiële twijfel. Wetenschap is gebaseerd op intellectuele moed, de moed om altijd maar weer te vragen waarom. De moed om heilige huisjes omver te trappen. Denkt u dat één gewone man, of zelfs één machthebber, Galileï aangespoord heeft om te onderzoeken of onze wereld wel echt het middelpunt is van ons zonnestelsel? De vraag stellen is hem beantwoorden. Wetenschap bedrijven is geen democratie, wetenschap bedrijven is geen middelmaat – wetenschap bedrijven is aristocratie, wetenschap bedrijven is alleen voor de allerbesten.

Het is aan de intellectuele elite om de gewone man te verheffen, alleen dan kunnen we onze samenleving verder brengen. Het is niet aan de intellectuele elite om zich te verlagen, maar aan de gewone man om zich te verheffen. De drempel tot wetenschappelijk onderwijs moet niet omlaag, maar juist omhoog. Het is juist de bedoeling dat hoger onderwijs ontoegankelijk is, in die zin dat het alleen is weggelegd voor de allerslimsten. Slim zijn is overigens niet genoeg, intellectuele moed en intrinsieke motivatie zijn minstens zo belangrijk. Degenen die deze eigenschappen niet bezitten horen niet in het wetenschappelijk onderwijs thuis. Hup, naar het beroepsonderwijs. Op het HBO kun je heerlijk ‘nuttig’ bezig zijn en je kunt het ook nog uitleggen aan de gewone man. Het wetenschappelijk onderwijs is veel te groot geworden, iedereen die tot drie kan tellen is er welkom. Niet kwantiteit, maar kwaliteit moet de essentie zijn. De academie moet een broedplaats zijn voor intellect dat boven de maatschappij staat, los van rendementsdenken en economisch nut. Iedereen in onze huidige maatschappij wordt al gedreven door economische motieven, laat de wetenschap zich drijven door niets dan nieuwsgierigheid. Wetenschap is elitair en zinloos, tenminste dat zou het moeten zijn.